Ontwerpen voor zorg en welzijn; het codewoord is doen!
Ontwerpgericht onderzoek voor zorg en welzijn is populair, maar ook spannend. Zonder lef en creativiteit werkt het niet. Auteur Job van’t Veer daagt docenten uit om vooral te dóen.
In 2020 verscheen Ontwerpen voor zorg en welzijn, inmiddels bekend als ‘het gele boekje’. Job van ’t Veer, lector digitale innovatie in zorg en welzijn bij de NHL Stenden Hogeschool, is een van de auteurs. 'Deze tijd, met grote transities en uitdagingen in zorg en welzijn, verplicht ons om disruptief te denken. Om tot nieuwe oplossingen te komen, is creativiteit nodig. Ons boek reikt een nieuwe generatie zorgprofessionals daarvoor de handvatten aan. Op een vlotte, frisse manier beschrijft het boek dertig ontwerpgerichte methoden en talloze, aansprekende voorbeelden.' Is ontwerpgericht denken en innoveren daarmee gemakkelijk? 'Nee', zegt Job Van ’t Veer.
"Er zijn zeker struggles en valkuilen."
Drie uitdagingen van ontwerpgericht onderzoek
1. Van vragenlijsten naar creativiteit: Traditioneel onderzoek draait om vragenlijsten, gesprekken en data-analyse. Ontwerpgerichte methoden doen veel meer een beroep op creativiteit, lef en ondernemerschap. 'Dat is het mooie en meteen ook het lastige:
"Je moet uit veel meer ‘talentvaatjes’ kunnen tappen.”
2. Relatief nieuw voor docenten: De meeste docenten hebben zelf nog niet veel vlieguren als ontwerper. Het begeleiden van een creatieve brainstormsessie of werken met lego of klei ligt daardoor soms buiten hun comfortzone. 'Ik zie dan enig ongemak bij docenten. Niet erg natuurlijk, maar de lef die je van studenten vraagt, moet je als docent ook opzoeken.
"Durf ook als docent te experimenteren.”
3. Beoordeling nieuwe werkwijzen: Docenten vinden het soms lastig om ontwerpgerichte opdrachten recht te doen in hun beoordeling. Er zijn immers veel methoden te kiezen en eindproducten kunnen qua vorm en inhoud enorm variëren.
Drie voordelen van ontwerpgericht onderzoek
1. Concreet iets maken. 'Je máakt iets! Op een concrete manier probeer je een situatie te verbeteren. Niet voor, maar met de mensen om wie het gaat. Studenten worden daar blij van.'
2. Herkenbaar voor professionals: Ontwerpgericht onderzoek sluit aan bij de werkwijze van professionals in zorg en welzijn. Ze herkennen de manier van werken en gaan met hun cliënten op dezelfde manier aan de slag. De open onderzoekshouding past ook mooi bij het HBO-onderwijs. 'We leiden geen professionele onderzoekers op, maar onderzoekende, ontwerpende professionals', aldus Job Van ’t Veer.
3. Bruikbare resultaten: Fieldlabs en zorginstellingen waarderen dat studenten met concrete oplossingen komen.
Creativiteit is met je probeersels 'op je bek gaan'
Creativiteit is volgens Job Van ’t Veer de essentie van deze nieuwe methoden. In plaats van bestaande problemen steeds verder te onderzoeken, probeer je tot nieuwe ideeën en oplossingen te komen. 'Creativiteit is met je probeersels op je bek gaan. Door uit te proberen en je ontwerp of idee tegen mensen aan te houden, leer je de complexiteit van een probleem pas echt goed kennen.'
Het zoeken naar verbetering gebeurt altijd samen met de doelgroep. 'Om tot een inclusief ontwerp te komen, moet je ook inclusief ontwerpen. Alleen dan kun je tot een oplossing komen waar iedereen baat bij heeft, of diegene nu cognitieve problemen heeft, doof of blind is. Daar is wel enige creativiteit voor nodig. Ik zie het zo: creativiteit staat in dienst van inclusiviteit.'
Geef ruimte om te experimenteren
Niet iedereen is van nature even creatief en ondernemend. Docenten kunnen het werken met creatieve methoden daarom het beste didactisch opbouwen. Gebruik veel voorbeelden, zoals projecten van vorige studenten. Eerste- of tweedejaars studenten geef je een kleine, concrete opdracht die voortborduurt op een bestaande oplossing. 'Laat hen bijvoorbeeld verder brainstormen over de praatpot voor mensen met dementie', suggereert Job Van ‘t Veer. 'In het vierde jaar laat je het open en daag je studenten uit met eigen invalshoeken te komen.'
Creativiteit aanwakkeren betekent vooral experimenteren. Geef studenten de ruimte om te experimenteren. 'Het codewoord is doen. Meestal blijkt het dan minder spannend te zijn dan je denkt.
"Ontwerpgericht denken moet je ervaren, dan krijg je vanzelf meer zekerheid.”
Wees niet dogmatisch
Job Van ’t Veer adviseert docenten om niet te dogmatisch te zijn met het gele boekje en de methoden die daarin staan. 'Ik zeg vaak: ‘fuck het boek’. Je kan methoden combineren en je hoeft al helemaal niet binnen de beschreven dertig methoden te blijven. De vrijheid die je studenten biedt, mag je als docent ook nemen.
"Het gaat niet zozeer om de methoden, maar om een algemene mindset."
Ontwerpen voor zorg en welzijn
Willen we in de nabije toekomst nog goede zorg en ondersteuning bieden, dan zal steeds meer een beroep gedaan moeten worden op de creatieve houding en het ‘out-of-the-box’ denken van (toekomstige) professionals. Zij hebben een belangrijke rol om het werkveld te innoveren. Design thinking is een denk- en werkwijze die hier goed bij past: het kan zorg- en hulpverleners helpen nieuwe ideeën snel concreet te maken en die in co-creatie met de zorg- of hulpvrager te ontwikkelen. Ontwerpen voor zorg en welzijn helpt om deze ontwerpgerichte manier van denken te ontwikkelen en toe te passen..